«بوریابافی» هنری ترک‌خورده در گذر زمانه

روزهای بروجرد- «بوریابافی» بروجرد حرفه‌ای سنتی که در گذر زمانه ترک خورده و این روزها چند پیرمرد و پیرزن بروجردی برای امرار و معاش و گذر عمر به این حرفه مشغول هستند.

علیرضا سلیمانی:  بروجرد شهری در استان لرستان است که به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و تاریخچه فرهنگی غنی‌اش، در صنعت و هنرهای دستی مختلف شناخته شده است. بروجرد شهر صنایع دستی است، به طوری که بازار تاریخی این شهر با نام صنایع دستی نامگذاری شده است، راسته مسگرها، راسته چوب برها یا همان نجارها، راسته ماشته بافی و چندین راسته که امروز با تغییر سبک زندگی تغییر کاربری داده شده‌اند.بوریا بافی یکی از صنایع دستی بروجرد است، که در برخی نقاط مخصوصا در مسیر جاده بروجرد به خرم‌آباد برخی افراد به این کار مشغول هستند.

بوریا باف نام چندین پارچه آبادی در مسیر بروجرد به خرم‌آباد است که روزگاری به دلیل اینکه شغل اصلی اهالی این روستاها بوریا بافی بوده به این نام مشهور شده‌اند، این روستا‌ها در اطراف تالاب بیشه دالان واقع شده‌اند و مواد اولیه تهیه بوریا را از نیزار‌های تالاب تهیه می‌کردند ولی امروز با خشک شدن قسمت اعظم تالاب شغل اهالی این روستاها تغییر و بوریا بافی آرام آرام به فراموشی سپرده شده است.

این روزها چندین واحد کوچک به کار بوریا بافی و یا همان حصیر بافی مشغول هستند و مشتری اصلی آنان استان‌های جنوبی کشور و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس هستند. بوریا برای ساخت آلاچیق و پوشش سقف خانه‌هایی که با تیر چوبی مسقف می‌شوند و در برخی موارد برای پرده استفاده می‌شود. هنرمندان بوریا باف پیرمردان و پیرزنانی هستند که عمرشان را با این کار سپری کرده و آرام آرام قدشان روی بوریا و بافت آن خمیده شده است.

یکی از هنرمندان این رشته پیرمردی باصفا با قدی خمیده که درحال بافت بوریا صحبت می‌کرد گفت: از کودکی در کارگاه کوچک‌ پدرم بوریا بافی را یاد گرفتم، ۶۰ سال است که به کار بوریا بافی مشغول هستم.امید علی اظهار کرد: این هنر رو به فراموشی است دیگر کسی سراغ بوریا بافی نیست، بوریایی هم که امروز تولید می‌کنیم به کشورهای عربی می‌فرستند و آنجا بیشتر خریدار دارد، سود کار ما هم به جیب واسطه‌ای که بوریا‌های ما را خریداری و به کشورهای عربی می‌برد می‌رود.

یک خانم سالمند نیز که در گوشه کارگاه مشغول ترکاندن نی‌ها بود گفت: من هم اکنون نی‌ها را با وسیله تیغی که در دست دارم از وسط نصف کرده و به اصطلاح می‌ترکانم تا آماده بافت برای بوریا باف شود.

مشهدی زهرا در حالی که با مهارت بالایی کارش را انجام می‌داد اظهار کرد: بوریا بافی هم مثل خود ما پیر شده و امروز و فرداست که فراموش شود، جوانان رغبتی برای فراگیری این شغل و حرفه ندارند، یعنی حوصله نشستن روی بوریا و بافتن آن را ندارند.

او با آهی سرد گفت خلاصه اینکه بوریا بافی در بروجرد رمق‌های آخرش است و به لیست فراموش شده‌ها سپرده خواهد شد.

کارشناس میراث‌ فرهنگی و صنایع دستی بروجرد گفت: بوریا بافی یکی از صنایع دستی کهن و سنتی ایران است که در مناطق مختلف کشور رواج داشته و هنوز هم در برخی مناطق به‌صورت محدود وجود دارد.

احسان زعیم با اشاره به اینکه این هنر قدیمی مربوط به بافتن بوریا نوعی زیرانداز سنتی است اظهار کرد: بوریا بافی با استفاده از نی و گیاهان مردابی و برخی الیاف طبیعی است، بوریا علاوه بر زیرانداز، در مصارف مختلفی نظیر ساخت حصیر، سقف خانه‌های سنتی، پرده‌ها و حتی دیوارها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وی بیان کرد: بوریابافان موار اولیه خود را از نی‌های مخصوص که در مناطق باتلاقی و مردابی رشد می‌کنند، مانند حاشیه رودخانه‌ها و تالاب‌ها استفاده می‌کنند، این نی‌ها کاملاً طبیعی هستند و مقاومت بالایی دارند.

کارشناس میراث فرهنگی بروجرد گفت: یکی از کاربردهای اصلی بوریا، ساخت زیرانداز ساده و مقاوم است که برای خانه‌ها، ادوات کشاورزی و اماکن عمومی استفاده می‌شود، در خانه‌های سنتی، برای پوشاندن سقف از بوریا استفاده می‌شد که نسبت به گرما و سرما مقاومت داشت، در فضای داخلی خانه‌ها به‌عنوان دیوار یا پرده برای تقسیم‌بندی فضا به کار می‌رود.

زعیم با اشاره به مصارف تزئینی بوریا در برخی از خانه‌ها و رستوان‌ها اظهار کرد: امروزه، از بوریای سنتی برای تزئین فضاهای داخلی خانه به سبک روستایی و مینیمال استفاده می‌شود.

وی بیان کرد: بوریا بافی در بروجرد یکی از نمونه‌های جالب صنایع دستی در غرب ایران است که نشان‌دهنده هنر و فرهنگ غنی مردم این منطقه است.

یک کارشناس ارشد صنایع دستی در بروجرد نیز گفت: بوریا بافی در بروجرد به‌طور خاص به‌عنوان یک هنر سنتی در گذشته رواج داشته است، این صنعت در کنار صنایع دستی دیگر مانند قالیبافی و گلیم بافی در بروجرد قرار داشت و مردم این منطقه از آن برای ساخت زیرانداز، پرده و پوشش سقف خانه‌ها استفاده می‌کردند.

مهناز پیریایی افزود: این هنر به دلیل شرایط طبیعی خاص این منطقه، مانند وجود منابع طبیعی گیاهی برای تهیه نی و مواد خام دیگر، در گذشته رونق داشت.

وی اظهار کرد: در بروجرد، برای بافت بوریا از گیاهان بومی منطقه مانند نی و گیاهان مردابی استفاده می‌شد که به دلیل شرایط آب و هوایی منطقه به‌راحتی در دسترس بودند، همچنین در برخی موارد از الیاف گیاهانی مانند “پالیز” یا “باجو” برای تقویت نخ‌های بافت استفاده می‌شد.

وی بیان کرد: بوریا بافی در بروجرد نیز مشابه سایر مناطق، به‌صورت دستی و با دقت بالایی انجام می‌شد، نی‌ها به‌صورت طولی کنار هم قرار می‌گرفتند و توسط نخ‌های محکم یا ریسمان‌های ساخته‌شده از الیاف طبیعی به‌هم متصل می‌شدند. این کار نیاز به ظرافت و تجربه خاص داشت و تولیدات آن اغلب به‌صورت دستی و در اندازه‌های مختلف ساخته می‌شد.

کارشناس ارشد میراث‌فرهنگی گفت: بوریا بافی در بروجرد برای تولید محصولات متنوعی از جمله زیرانداز، پرده‌های تزئینی، و پوشش‌های سقفی خانه‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت، ویژگی بارز این محصولات مقاومت بالا و طول عمر زیاد آنها بود، در مناطق روستایی و شهری، بوریا بافی به‌عنوان یک صنعت کاربردی و در عین حال زیبا شناخته می‌شد.

وی با اشاره به جایگاه بوریا بافی در فرهنگ و زندگی مردم بروجرد اظهار کرد: در بروجرد، همانند بسیاری از مناطق دیگر ایران، بوریا بافی به‌عنوان یکی از صنایع دستی مهم در زندگی روزمره مردم شناخته می‌شد، این هنر علاوه بر کاربردهای عمومی، در مراسم‌های خاص مانند جشن‌ها و مراسم مذهبی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت، برای مثال، زیراندازهای بوریای بافته‌شده در مراسمات دینی و مذهبی مانند نمازهای جمعه و سایر مناسبت‌ها برای پوشاندن زمین استفاده می‌شد.

او تصریح کرد: همچنین، در گذشته وقتی مهمانانی از مناطق دیگر به بروجرد می‌آمدند، پذیرایی با بوریاهای خاص این منطقه صورت می‌گرفت که نشان‌دهنده هنر و مهمان‌نوازی مردم بروجرد بود.

وی همچنین با اشاره به وضعیت کنونی بوریا بافی در بروجرد افزود: در حال حاضر، بوریا بافی در بروجرد مانند بسیاری از صنایع دستی سنتی دیگر با کاهش تقاضا و فراموشی روبرو شده است، یکی از دلایل اصلی این مسئله، جایگزینی مواد مصنوعی و صنعتی مانند موکت و فرش‌های ماشینی است که به‌عنوان زیرانداز و دکوراسیون مورد استفاده قرار می‌گیرند.

پیریایی عنوان کرد: با این حال، برخی از هنرمندان و صنعتگران بروجردی تلاش می‌کنند این هنر را احیا کنند و در برخی فروشگاه‌های صنایع دستی و بازارهای محلی، تولیدات جدید بوریا بافی به فروش می‌رسد، این محصولات اغلب با طراحی‌های خاص و نوآورانه‌ای همراه هستند که می‌توانند در دکوراسیون‌های مدرن و سنتی به‌کار روند.

چالش‌ها و فرصت‌های بوریا بافی در بروجرد

جایگزینی مواد صنعتی و استفاده از موکت‌ها و مواد صنعتی باعث کاهش تقاضا برای بوریاهای دستی شده است، کمبود نیروی ماهر با کاهش تعداد کارگاه‌های فعال، نیروی ماهر برای ادامه این صنعت کم شده است. بازاریابی ضعیف، عدم تبلیغات مناسب و معرفی درست این هنر در بازارهای جهانی و حتی داخلی از دیگر چالش‌هاست.

فرصت‌های توسعه گردشگری با توجه به رونق گردشگری در بروجرد و دیگر شهرهای تاریخی ایران، می‌توان از این صنعت دستی به‌عنوان یک جاذبه گردشگری بهره برد، نمایش مراحل تولید و بافت بوریا می‌تواند برای گردشگران جذاب باشد.

حمایت دولت از هنرمندان و صنعتگران بروجردی از طریق برگزاری نمایشگاه‌ها، جشنواره‌های صنایع دستی و ایجاد بازارهای فروش آنلاین می‌تواند موجب احیای این صنعت شود. بکارگیری طراحی مدرن با ترکیب ویژگی‌های سنتی بوریا با طراحی‌های مدرن، این صنعت می‌تواند به‌عنوان یک کالا با ارزش هنری و تزئینی به‌طور گسترده‌تر در بازار عرضه شود.

نتیجه اینکه بوریا بافی در بروجرد، با توجه به تاریخ و فرهنگی که به آن پیوند دارد، همچنان از ارزش خاصی برخوردار است، این هنر با مواد طبیعی و استفاده از گیاهان بومی منطقه، نه‌تنها جنبه کاربردی داشته، بلکه نشان‌دهنده ذوق و خلاقیت مردم این دیار است، با وجود چالش‌هایی که این هنر در دنیای امروز با آن روبه‌رو است، همچنان می‌توان با حمایت از آن، به احیای این صنعت و معرفی آن به نسل‌های جدید کمک کرد.

میراث فرهنگی بروجرد با همکاری سازمان محیط زیست تحت عنوان طرح معیشت منطبق با محیط اقدام به آموزش بوریا بافی در روستاهای محدوده تالاب بیشه دالان مانند روستای کپر جودکی کرده است، هدف از این آموزش حفاظت و توسعه زمین‌های نیزاری این منطقه بوده است.