ورشو بروجرد؛ صنعتی نیازمند تحول و احیا

روزهای بروجرد- صنعت ورشو که در دهه های اخیر مورد کم لطفی قرار گرفته اکنون نیازمند توجه و احیا دوباره است.

به گزارش ایرنا، صنعت ورشو سازی یکی از هنرهای دستی و بومی شهر بروجرد بوده که از اواخر دوران قاجار و اوایل دوران پهلوی در ایران به ویژه شهرهای دزفول و بروجرد به اوج خود رسید.

تحولات ایجاد شده در۷۰ سال اخیر کشور موجب شد تا هنر ورشو سازی برای استمرار خود با چالش‌های جدی مواجه شده و بسیاری از شاغلان در این حرفه کار را تعطیل و به نوعی این هنر به فراموشی سپرده شود.

در سال های اخیر اغلب تولید کنندگان و خانواده های ایرانی به دلیل پایبند بودن به هنر، ذوق و سلیقه ایرانی به صنعت ورشو و دیگر صنایع دستی مانند مس و برنج روی آورده اند و در این بین ورشو سازی و قلم زنی روی این فلز جانی دوباره گرفته است.

استقبال مردم از هنر ورشو و رونق آن در بازار علاوه بر تثبیت جایگاه این صنعت موجب ایجاد اشتغال و افزایش درآمد شده اما به علت نایاب شدن این فلز در ایران کارگاه‌های ورشو سازی برای تامین مواد اولیه خود با مشکل مواجه هستند.

در زمان حاضر سماورهای ورشویی درهمه نقاط ایران مختص استادان ورشو سازی بروجرد است و اسناد و مدارک فرهنگی برجای مانده از گذشته به ویژه ابزار و ظروف بیانگر آن است که بروجرد نیز از لحاظ تولید صنایع‌ دستی سابقه‌ای دیرینه دارد.

نوآوران و استادان صنایع‌دستی در بروجرد همواره به موازات آفرینش‌های ذوقی صنعت گران و هنرمندان دیگر شهرهای کشور از جمله اصفهان در خلق آثار شگفت انگیز گام برداشته ‌اند.

ورشو، خود به رنگ نقره است و آلیاژی از جنس ۲۰% نیکل، ۳۵% روی، ۴۵% مس است که به خوبی فرم گرفته و می‌توان زیرساخت‌های مصرفی و زیبایی که کاملاً جنبه کاربردی دارند، تهیه کرده سپس روی آن را قلم زنی و بر زیبایی آن افزود .

در تاریخ ورشو سازی بروجرد استادانی از جمله محمد رحیم میناگر، رضا رئوفیان، رضا گلدوز و محمد بادآور پا به عرصه وجود نهاده و با تحمل مشکلات فراوان صنعت ورشو سازی را با دستان خود به اوج و تکامل رساندند.

امروز به دلیل تحولات گوناگون، صنعتگران و هنرمندان این هنر و صنعت به شغل‌های دیگر روی آوردند متأسفانه به دلیل اهمیت ندادن به این صنایع، ماشته ، گلیم و جاجیم‌های صنعتی، ظروف ورشوی ماشین ساز، صنایع چرمی مصنوعی و تابلوهای پلاستیکی چوب نما شده‌اند و با قیمت‌های بالا به مردم عرضه می‌شود.

شاید در بین صنایع دستی فراوانی که در شهرستان بروجرد وجود داشته و دارد ورشوسازی شاخص‌ترین صنعت این شهرمحسوب شود و نام این صنعت با بروجرد شناخته می شود و به علت زیبایی خاص این صنعت علاقمندان زیادی در داخل و خارج کشور دارد.

قلم زنی روی ورشو، هنری بسیار زیبا است که طی آن هنرمندان نقوش و نوشته های بسیار اصیل و هنرمندانه ای را با زحمت بسیار بر روی آثار مختلف حکاکی می کنند.

ویژگی خاص این فلز این است که به خوبی ذوب و به آسانی قالبگیری می‌شود و به همین علت در تهیه ظروف و وسایل استفاده شده است.

هنرمندان ورشوساز بروجردی با استفاده از فن چکش کاری و خم کاری که با دستگاه های ساده و نیروی بازوی هنرمند میسر بود آثار بسیاری نظیر سینی، دیس، بشقاب، قاشق و چنگال، سماور زغالی، قوری، زیرسماوری، چای دان، قندان، استکان، گلاب پاش، آفتابه لگن و سرمه دان می‌ساختند.

هنر ورشوسازی از هنرهای دستی است که با ماندگاری بیشتر اجناس ورشویی، ارزش و اعتبار آن نیز بالاتر رفته به طوری که جنس ورشویی هیچ خسارت و زیانی نمی بیند که این در بین سایر فلزات ویژگی منحصر به فردی به شمار می رود که در کمتر فلزی دیده می شود.

مهم‌ترین مشکل هنرمندان ورشوساز در کشورمان نبود فلز ورشو یعنی مواد اولیه کار است و در حدود ۳۰ سال که تولید ورق‌های ورشو در کشور متوقف شده و معدود تولیدات ورشویی که اکنون ساخته می شود از سماور‌ها، قندان‌ها و سینی‌های بازمانده از گذشته ساخته می‌شود که توسط هنرمندان ذوب شده و دوباره به آثار دیگری تبدیل می شود.

از دیگر مشکلات این صنعت کمبود استادکاران ماهر در حرفه ورشوسازی است که همین عده معدود به دلیل مشکلات فراوان و دشواری کار در این حوزه موجب شده که بعد از مرگ استادکاران قدیمی ورشوسازی بامشکل کمبود استادکار ماهر در این حوزه روبه‌رو باشیم.

نیاز است مسئولان امر نسبت به حمایت هرچه بیشتر از این هنرمندان از طریق مختلف از جمله رفع مشکل بیمه آنها در زنده نگهداشتن این هنر زیبا اقدام نمایند که حتی این اقدام و احیای این صنعت دستی می تواند در زمینه اشتغال‌زایی برای استان مفید باشد.

یکی ازاقدامات مثبت برای حمایت و احیای ورشوسازی طرح راه اندازی ورشوی بروجرد در خانه تاریخی بیرجندی این شهر است که البته هنوز این امر محقق نشده و چشم به عزم و همت مدیران استان دارد که انتخاب خانه تاریخی بیرجندی می تواند علاوه بر احیای این هنر در توجه به این اثر باستانی بروجرد کمک کند.

نخستین بار از اوایل سال ۱۳۹۱ مسئولان امر از اختصاص خانه تاریخی بیرجندی بروجرد به منظور احداث نخستین موزه ورشو بروجرد و کشور خبر دادند اما متاسفانه هنوز تحقق نیافته است.

رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بروجرد با اشاره به اینکه ورشوسازی در این شهرستان قدمتی بیش از یک قرن دارد، گفت: در حال حاضر سه کارگاه ورشوسازی در بروجرد فعال شده است.

حجت اله یارمحمدی اظهارداشت: حدود ۶۰ سال پیش در بروجرد ۲۰۰ کارگاه ورشوسازی فعال بود که در هر کدام از این کارگاه ها ۱۰ تا ۲۰ نفر فعالیت داشتند.

رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بروجرد بیان کرد: صنعت ورشوسازی در سالیان دراز در این شهرستان به فراموشی سپرده شد.

یارمحمدی اضافه کرد: در حال حاضر شاد دل، فرخ دپی و اورنگ سه استاد کاری هستند که در بروجرد با برپایی کارگاه برای احیا دوباره این هنر تلاش می کنند.

وی مهمترین مشکل صنعت ورشو در بروجرد را نبود ورق این فلز عنوان کرد و ادامه داد: به دلیل مشکلات موجود در وارد شدن ورق ورشو به کشور استاد کاران این هنر در بروجرد سینی های ورشو اسقاطی قدیمی را بازیافت و از آنها وسایل کوچک تر مانند استکان، گلدان و گلاب پاش تهیه می کنند.

رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بروجرد افزود: همچنین استاد کاران ورشو در بروجرد با به کار بردن ورق برنج با بهره گیری از تکنیک ورشو سازی و قلم زنی روی ورشو آثار جدیدی ارائه و روانه بازار می کنند.

یارمحمدی گفت: آموزش هنر ورشو با توجه به زمان بر بودن و تکنیک های مختلفی که حین کار آموزش داده می شود برای کارآموزان چندان مقرون به صرفه نیست.

وی افزود: سال گذشته نیز قلم زنی روی ورشو به عنوان یکی از هنرهای خاص بروجرد به عنوان اولین هنر ثبت ملی شد.

رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری بروجرد بیان کرد: قلم زنی یکی ازحرفه هایی مرتبط با فلزات به خصوص ورشو است که در بروجرد به دلیل فراوانی کار با ورشو، هنرمندان زیادی به سمت قلم زنی روی آورده اند و در این راستا آثار ارزشمند بسیاری تولید شد.

۱۶۵ اثر و ابنیه تاریخی بروجرد در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.