دین و اندیشه
نشست حوزه سکولار؛ واقعیت یا هشدار
روزهای بروجرد- استاد دانشگاه ادیان و مذاهب تعریف سکولاریسم به ایدهی جدایی دین از سیاست را یک تعریف تقلیلگرایانه دانست و گفت: نمیتوان با ارائهی این تعریف از سکولاریسم و بسنده کردن به آن نتیجه گرفت که حوزه در شرایط فعلی سکولار شده است یا خیر.
به گزارش شفقنا، عبدالوهاب فراتی در نشست مساله شناسی حوزه و روحانیت با موضوع «حوزه سکولار؛ واقعیت یا هشدار» که به همت موسسه مفتاح کرامت در قم برگزار شد، اظهار داشت: نسبت دادن سکولاریسم به حوزه، بحث جدیدی نیست و در سال ۸۴ هم یکی از سران اصلاح طلب در مقاله ای به آن اشاره کرده بود، این مساله تا سال گذشته که رهبری نسبت به نفوذ سکولاریسم هشدار داده بود، مسکوت ماند.
او با بیان اینکه دو دیدگاه در این زمینه وجود دارد، گفت: عده ای معتقدند حوزه سکولار شده و سکولاریسم در حوزه وجود دارد و عده ای همچون رهبر انقلاب معتقدند سکولاریسم در حوزه وجود ندارد بلکه خطری برای تفکر دینی و سازمان روحانیت به شمار می رود.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه در بین حوزویان تنها آیت الله ممدوحی سکولارشدن حوزه را پذیرفته است، تصریح کرد: در خارج حوزه هم دکتر رحیم پور صراحت داشتند که حوزه سکولار شده و به جدّ هم از ایده خود دفاع کرد.
او به طرح مساله پرداخت و این پرسش را مطرح کرد که آیا وجود سکولاریسم در حوزه قطعی است و هشداری برای تفکر روحانیت در دوره جدید به حساب می آید؟
سکولاریسم نهادی در حال رشد و توسعه است
در ادامه، سید صادق حقیقت در سخنانی بیان داشت: گاهی منظور از حوزه یک سازمان اجتماعی است که یکسری وظایف و نقشهایی برای اجرا دارد و آنگاه این سئوال را مطرح می کنیم که آیا این سازمان در وضعیت سکولار قرار دارد یا خیر؟ پاسخ این است که هیچ بخشی از ساختار حوزه از نفوس دینی به دست نیامده است بلکه این ساختار، حاصل تجربه بشر در طول تاریخ است.
او به معنای دیگری از حوزه اشاره کرد و افزود: معنای دیگر حوزه، تاریخ بلندی از تعلیم و تعلم و آموزش های مذهبی است و گاهی مراد از حوزه، معرفتی است که در این حوزه جریان دارد و آموزش داده می شود و سئوال ما درباره سکولارشدن به این تعلیم باز می گردد.
استاد دانشگاه مفید با بیان اینکه مراد ما از حوزه، پیشینه بلند تاریخی است، گفت: سکولار در معنای جامع، مفهوم کاملا ذهنی است و ایده ای قابل تعقیب و پیگیری است و با سکولاریزاسیون که به یک واقعیت اجتماعی اشاره دارد، کاملا متفاوت است.
او تصریح کرد: ما وقتی به سکولاریزاسیون اشاره می کنیم در حقیقت به رخداد تاریخی اشاره می کنیم که در قرن های ۱۷ تا ۱۹ چند اتفاق های تاریخی برای کلیسا افتاد که یکی از آنها پذیرش تمایز نقشی از سوی کلیسا بود به این معنی که کلیسا قبول کرد برخی نقشها که بر عهده او هست دیگر اجرا نکند و به نهادهای دیگر واگذار کند.
حقیقت، تقیید نقشی را صورت دوم سکولاریزاسیون عنوان کرد و ابراز داشت: این فرآیند ابتدا یک مفهوم مثبت بود یعنی برخی الهی دانان مسیحی، این فرآیند را تنها راه نجات کلیسا از بن بست می دانستند و گمان می کردند کلیسا را از شکایتهای مردمی و انتظارات جامعه و ابهام فراوان نجات می دهند، برخی الهی دانان هم مخالفت کرده و نپذیرفتند.
او در مورد سکولاریسم هم توضیح داد: سکولاریسم یک مفهوم ذهنی یا ایده است که مدافع جدایی دین از سیاست یا مدافع جایگزینی تبیین های غیردینی به جای تبیین های دینی است.
استاد دانشگاه مفید قم ابراز داشت: از نظر جایگزینی تبیین های غیردینی به جای تبیین های دینی، معتقدم حوزه علمیه امروز سکولار است؛ از نظر اینکه حوزه علمیه به مباحثی می پردازد که مستند به آن مباحث دنیای امروز را نشود مدیریت کرد بازهم معتقدم حوزه علمیه سکولار است اما این به آن معنا نیست که اگر حوزه علمیه به این مباحث بپردازد دیگر سکولار نیست، شاید اگر هم بپردازد، باز سکولار باشد.
او ادامه داد: اگر مراد از سکولار، تقیید نقشی و سکولاریزاسیون باشد بازهم معتقدم این تقیید نقشی در اینجا اتفاق افتاده است.
حقیقت بیان داشت: در مشاهدات خود می گوئیم جامعه ما ، دینی است یا دینی تر شده است یا مکان های ما دینی تر شده است یا مستند به دینی تر شدن تقویم جامعه بگوئیم جامعه دینی تر شده است مثلا ۴۰ سال پیش شاید کسی نمی دانست لیله الرغائب یا دحوالارض چه روزی است یا کسی نمی دانست فوت ام البنین کی هست.
او با بیان اینکه ممکن است گفته شود جامعه از نظر کیفیت دینداری و اعتماد به متدینین پائین آمده است، گفت: ممکن است گفته شود دینداری نهادی کم شده است یا ممکن است گفته شود درگذشته روحانیت در رتبه اول مرجعیت اخلاقی بود اما در شهرهای مختلف شاهد افول مرجعیت اخلاقی روحانیون هستیم و این نشان می دهد که دینداری در جامعه کاهش یافته است.
استاد دانشگاه مفید قم تصریح کرد: مستند به این تفاوتها می توان گفت از یکسو دینداری کمّی و نمادین در حال توسعه است اما از آن سو یک سکولاریسم نهادی در حال رشد و توسعه است. بهرحال در پاسخ به این سئوال که حوزه سکولار شده است یا خیر، باید تامل بیشتری کرد.
تعریف سکولاریسم به ایدهی جدایی دین از سیاست، یک تعریف تقلیلگرایانه است
در ادامه حجت الاسلام مهراب صادق نیا بیان داشت: سکولاریسم و حوزه، هر دو از مفاهیم کلّی و چمدانی هستند که دامنهی مصداقی و مفهومی گستردهای دارند. بر این اساس شاید به یک معنا بتوان گفت یک معنای از حوزه به یک معنا سکولار شده و یا رو به سکولار شدن دارد، و به معنای دیگر از حوزه و یا سکولار خیر.
او عنوان کرد: سکولاریسم در استعمال اولیّهی خود یک مفهوم منفی نبوده است. ادبیات نشان میدهد که این نظریه گاهی به معنای راهکاری برای حفظ قداست کلیسا دنبال میشده است و امروزه شاهد پیدایش و رشد الاهیّاتهای سکولارهستیم.
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه سکولاریسم در غرب به معنای جدایی نهاد دین از نهاد سیاست است، ابراز کرد: تعریف سکولاریسم به ایدهی جدایی دین از سیاست، یک تعریف تقلیلگرایانه است، این تعریف سطح روئین معنای سکولاریسم است. نمیتوان با ارائهی این تعریف از سکولاریسم و بسنده کردن به آن نتیجه گرفت که حوزه در شرایط فعلی سکولار شده است یا خیر. برای پاسخ دادن به پرسش یاد شده، میتوان به متغیّرهای دیگری چون پذیرشِ تقلیل نقشی، پذیرش تمایز نقشی، کاهش دینورزی آئینی، فردی شدن دین و مرجعیّتگریزی نیز اشاره کرد.
او افزود: مداخلهی حوزه در امرِ اجتماع که از نگاه برخی ضد سکولاریسم معنا میشود، از نگاهی دیگر میتواند به معنای سکولاریسم هم باشد، زیرا این امر سبب میشود معرفتهای تجربی و غیردینی جایگزین دین شوند.
صادق نیا عنوان کرد: مداخلهی دین و یا حوزه در امر اجتماع میتواند به معنای تقدسزدایی از حوزه و یا دین معنا شود به این معنا که حوزه بهجای پرداختن به امر قدسی و خدا، مجبور است به امور جاری و نامقدس جامعه بپردازد.
او تصریح کرد: به گمان من حوزه در توجّه فقهی به اجتماع، هیچ تأخری ندارد. مراجع تقلید در بررسی مسائل نو و صدور احکام شرعی، از واقعیّت اجتماعی عقب نیستند آنها هیچ مسئلهی فقهیای را بدون پاسخِ فقهی نمیگذارند؛ کسانی که حوزه و یا فقه را به کمکاری متّهم میکنند احتمالاً از حوزه انتظار دارند که تصمیمهای سیاسی و اجتماعی مدیران و تصمیمگیران را به دین مستند ساخته و آنها را موجّه کنند. انتظاری که در نهایت حوزه را وارد یک بازی خطرناک میکند.