علی(ع) و جریان روشنفکری دینی

روزهای بروجرد- یکی از آرمان‌های روشنفکری در کشور ما، برقراری عدالت اجتماعی در چارچوب آزادی‌های اجتماعی و مدنی بوده است که چنین مفاهیمی را به صراحت در فرمایشات مولای متقیان(ع) نیز به تکرار می‌بینیم. به گونه‌ای که شخصیت برجسته‌ای به مانند حضرت علی(ع)، همواره بر لزوم اهتمام بر آزادی و آزادگی تاکید و تصریح داشته و در نامه‌ای نیز، خطاب به امام حسن(ع) می‌نویسد: “لا تکن عبد غیرک و قد جعلک الله حرا” به این معنا که “هرگز در دنیا بنده کسی‌ مباش زیرا خدا تو را آزاد آفریده است.”

همین حریت و آزادگی، یکی از مقولاتی است که همواره مورد توجه روشنفکران دینی نیز واقع شده است. همچنین، امام خمینی(ره) نیز بر اساس همین اصل آزادگی و آرمان آزادی، قیام کرده و انقلاب شکوهمند اسلامی را در کنار تمام پیش‌قراولان این انقلاب پدید آوردند.

ورود به سیاست در کنار توجه و اهتمام به امر دیانت، همواره مورد توجه روشنفکران دینی بوده و به عنوان نمونه، مرحوم شهید مدرس نیز دیانت را عین سیاست و سیاست خود را به مانند دیانتش می‌دانست. در جایی که امام راحل نیز ورود خود به صحنه سیاست را از همین باب دانسته و به مکررا به آن استناد می‌کردند.

یکی از نقدهای برجسته روشنفکران بزرگی به مانند، مرحوم دکتر شریعتی، اقبال لاهوری، شهید مطهری و بسیاری دیگر به نهاد روحانیت بر این بود که این قشر، تنها به محراب و مسجد و منزل تکیه زده و در سیاست نفشی نداشته باشد. امری که در تعابیری بسیاری از این بزرگان به معنای ارتجاع نیز آمده بود.

تلفیق دین و سیاست که توسط بسیاری از روشنفکران دانشگاهی و حوزوی، مورد طرح قرار گرفته، برگرفته از آموزه‌های امیرمومنان است که ایشان، همواره بر دخالت و ورود در مسئله حکومت به عنوان یک اصل شرعی تاکید داشتند. کما اینکه در نامه ۵۳ نهج‌البلاغه نیز، از قول حضرت علی(ع)، خطاب به مالک اشتر نخعی، همین آموزه‌ها را به نظاره می‌نشنینم و این مهم، یک منشور حکومت‌داری به تعبیر روشنفکری دینی بوده و خواهد بود.

در وهله کنونی نیز، دو نگاه به دین وجود دارد. یک نگاه بر این قرائت از اسلام تاکید داشته که می‌خواهد از گذشته و سنت، بدون توجه به مقتضیات زمان در حوزه مسائل دینی بهره بجوید. در نگاه دیگر نیز،شاهد این هستیم که این تفکر بنا دارد تا اسلام را حفظ کرده و دین را به عنوان یک اصل پاسخگو به نیازهای زمانه معرفی کند.

روشنفکرانی نظیر، شریعتی، مطهری، بهشتی، چمران و سایرین، از جمله بزرگانی هستند که بنا کردند تا اسلام را در عصر حاضر، به عنوان یک دین پاسخگو به نیازهای زمانه به جامعه معرفی کنند. در حقیقت، ما نیز باید در جهان معاصر، قرائتی از دین را عرضه کنیم که بتواند، پاسخگوی نیازهای زمانه خود باشد.

علی(ع) این درس را به همه ما آموخته که، عالم زمان خود باشیم و امام صادق(ع) نیز بر این مهم با این عنوان تاکید دارند که؛ “کسی که عالم به زمان خود باشد، مشکلات، او را از پا در نخواهد آورد.” بر این اساس، امید است تا همه با اهتمام به این مهم، به این آرمان روشنفکری دینی، توجه جاری و ساری داشته باشیم.

محسن غرویان-مدرس حوزه علمیه قم