شهرسازی پس از تماشای جام جهانی/ حق تماشای شهر و موهبت های آن

علی حسینی* – پس از پایان جام جهانی فوتبال که ۳۲ تیم از سراسر دنیا در آن حضور داشتند و به قهرمانی آرژانتین انجامید، شاهد ورزشگاه هایی به روز در همسایگی خویش و تماشاچیانی از کل دنیا بودیم که اغلب از بودن در این فضاها لذت بردند.

ورزشگاه­هایی که در آن ها برقراری دید مناسب به بازی به عنوان مهم ترین حق تماشاگران در نظر گرفته شده بود. حقی شکننده که به راحتی با ایستادن یا ایجاد مانع دید توسط فرد جلویی می تواند نقض شود. به عبارت دیگر، می توان گفت مرزی بسیار باریک است میان ناراحتی یا لذت از تجربه بودن در ورزشگاه که با رعایت یا عدم رعایت حق تماشای یکدیگر، ترسیم می شود.

لحظه ای منع دیدن (ایستادن، پرچم زدن یا کلاه بزرگ به سرنهادن) کافیست تا تماشای یک صحنه گل واقعی و هیجان ناشی از آن برای همیشه از دست رود. این حالت برای شخصی که ماه ها برای رسیدن به این لحظه انتظار کشیده و تلاش کرده، قابل تحمل نیست و اغلب به وی حق می دهیم  در طلب حق خویشتن اعتراض نموده و خشمگین باشد. فرد خاطی را هم مستحق تذکر یا تنبیه می دانیم.

حال کافی است از دریچه همین مثال، به شهرهایمان بنگریم، این بزرگترین دست ساخته بشری که از انسان ها و ساختمان ها تشکیل شده است. اگر حق شهر را شکوفاترین و کمال یافته ترین وضعیت آن بدانیم، کیفیت هایی نظیر حق دیدن آسمان و تطور زیبای آن، دریافت گرما و روشنایی نور طبیعی خورشید از خانه و فضاهای شهری مانند معابر،حیاط و پیاده روها، حفظ حریم خصوصی از دید نامحرم، حق مسلم شهروندان محسوب می شوند.

امروزه شهر با آرایش شطرنجی تقریبا شهرسازی معاصر کشورمان را شامل می شود. این شیوه شهرسازی متشکل است از ساختمان هایی که بصورت جهت دار  موازی و منظم چیده شده اند، به طوری که با اندکی تساهل، می توان آن را مشابه یک ورزشگاه بزرگ دانست که در آن خانه ها، توجه به سوی آسمان، طبیعت و اتفاقات درون آن دارند گو اینکه خانه ها، صندلی تماشا، و آسمان زمین بازی طبیعت است.

شهر؛ جایگاه تماشاگران طبیعت

ساکنین در این تماشاخانه بزرگ،در زمانی به درازای عمر چند نسل، در ترکیبی عادلانه، به تماشای بازی های دیدنی طبیعت مانند تابش خورشید، منظر کوه ها و جنگل ها، پرواز پرندگان، باران و رنگین کمان  و … نشسته اند؛ در نسیم شهر تنفس کرده و به صداهای دلنشین‌اش، گاه در جمع و گاه در خلوت خویش گوش فرا داده اند. می بینیم با وجودی که این روزها آرزوی خیلی ها تماشاگری بازی های جام جهانی فوتبال است، تماشاگری ای بسیار مهم تر در زندگی همه ما شهروندان در حال رخ دادن است. امری که می توان به آن “حق تماشای شهر و موهبت های آن” برای شهروندان اطلاق کرد. حقی که به نظر از فرط بدیهی بودن در سال های اخیر و در اکثر شهرهایمان، در حال نادیده گرفته شدن است.

تا یکی دو دهه اخیر، در شهرها شاهد ورزشگاهی بوده ایم که تماشاچیانش (بخوانید ساکنین و ساختمان ها)، تا بحال همگی در احترام به یکدیگر، نشسته بازی را تماشا می کرده اند. متاسفانه ناگهان افراد یا گروه هایی که معمولا قدرت مالی و روابط سیاسی بیشتری دارند، تصمیم می گیرند از هم اکنون از صندلی خویش برخاسته، فرزند و پرچمش را بر شانه شان گذاشته(تا زور دارند بالا رفته و مانع دید شده) و ایستاده بازی را تا ابد تماشا کنند.

در این حالت تکلیف ذاتی انتظامات ورزشگاه (شما بخوانید ارگان های مسئول نظیر اداره راه و شهرسازی و شهرداری که ضامن حق شهروندان بر اساس اسناد بالادستی اند) ایجاب می کند، وارد عمل شده و ایشان در محل خودشان بنشانند. درحالی که اغلب شاهد حمایت از این افراد خاطی هستیم و شهرداری ها به دلیل منافع مالی و به بهانه اخذ جریمه (شما بخوانید درآمد زایی برای خود) مجوز ابدی اشغال دید و منظرِ سایر تماشاگرانِ نشسته (خانه های ویلایی موجود) را صادر نموده و اهالی یک یا چند کوچه و خیابان را قربانی خواسته نامشروع و غیرقانونی افراد متمول و با نفوذ می کنند.

اینجاست که زنگ خطر، خطایی بزرگ و نابخشودنی، سرزده از یک نسل و نظام حکمرانی اش، به صدا در می آید. تولید ساکنین عصبانی و سرخورده از دستیابی حق خود، حاصل چنین وضعیت سکونتی ای هستند که افراد و ساختمان ها با مجوز رسمی شهرداری، حق تماشای یکدیگر را دهه هاست پایمال می کنند.

شهر بروجرد از دیرباز به داشتن شهروندانی فرهیخته بر خود بالیده است. بی شک این فرهیخته پروری حاصل نوعی تساهل و احترام متقابل میان شهروندان بوده است. متاسفانه نشانه هایی از کاهش روز افزون احترام متقابل در این شهر در سالیان اخیر دیده می شود.

در تصاویر زیر که نمونه های کوچکی است از این خطاها، می بینیم که حق تماشا، چگونه توسط صاحبان قدرت و ثروت، به تبع از جریان کلی حاکم بر اداره سایر شهرها،در حال نقض شدن است. راهی که در دراز مدت ممکن است چرخه فرهیخته پروری این شهر زیبا را تحت تاثیر قرار داده یا منجر به توقف آن شود. لذا لازم است به سازمان های ذی ربط شهرسازی در این شهر، هشدار داده شود که همان طور که در فرهنگ ما در محضر بزرگان، سکوت پسندیده تر از صحبت است، در شهرسازی و معماری نیز، در شهری به زیبایی بروجرد، حفاظت از زیبایی های موجود و تاکید بر آن ها از اولویت های اساسی است بطوری که اغلب، نساختن بهتر از ساختن است. آن هم این قبیل ساختن ها که ذاتا اشتباه بوده و در کنار تضییع حقوق شهروندان، زیبایی های شهر را نیز پنهان می کنند.

مثالی از نقض حق شهروندان در بروجرد، احداث آپارتمان (ایستادن) در وسط یک معبر کاملا ویلایی(نشسته)، کوی اندیشه، فاز۲

منظری دلنشین که بزودی در اثر غفلت از حق تماشای شهروندان، با بلندمرتبه سازی مسدود خواهد شد. بروجرد، کوی اندیشه، میدان استاندارد

ساختمان شهرداری بروجرد، به عنوان ناقض”حق تماشا”ی یکی از بهترین مناظر شهری ایران، بروجرد، بلوار بهشت.

اما در جایگاه پیشنهاد و ارائه راه حل،با وام گرفتن از همان مثال فوتبالی، می توان گفت یکی از کارهایی که ناظمین ورزشگاه می توانند انجام دهند جداکردن جایگاه کم توان ها،  نشسته ها از ایستاده ها، پرچم دارها و کلاه دار ها و …از یکدیگر است. جانمایی قطعات خاص برای بلندمرتبه سازان، به طوری که حق تماشای هیچیک از همجواری ها نقض نشود، می تواند یک راه حل میانی برای شهرهایمان باشد.

شهرداری بروجرد، به عنوان متولی و ضامن حقوق شهروندان، خود نبایستی به صورت علنی یا در خفا به نقض این حقوق به ویژه حق تماشا بپردازد. این امر علاوه بر لطمه به وجهه قانونی این ارگان مهم، اثرات کوتاه و دراز مدت بسیاری را بر شهر و شهروندان باقی خواهد گذاشت.

در میان مسئولین ادارت مربوطه، این پرسش بایستی مطرح شود که آیا در شهرتحت مدیریتشان،به منظور حفاظت از حق مهم تماشا، مطالعاتی را در میان محلات و قطعه زمین های خود (بخوانید جایگاه ها و صندلی های تماشاچیان) انجام داده اند و قطعاتی را برای بلندمرتبه سازی تعیین نموده اند؟ اگر خیر، باید دانست که با علل و فرایند های موجود(شامل درآمد زایی شهرداری از جریمه، فشار افراد با نفوذ و متمول، فساد اداری و سود هنگفت بلند مرتبه سازی) محصول چنین شهری با رعایت عدالت اسلامی و حقوق شهروندی روز به روز فاصله گرفته و شهروندانی ناراضی تر از قبل بازتولید خواهد نمود.

مثالی از تفکیک جایگاه افراد متفاوت، در اینجا جایگاه مخصوص افراد کم توان در ورزشگاه های جام جهانی، قطر

*عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز