مروری بر انتخابات دوره ششم مجلس شورای اسلامی در بروجرد/ پرشور ترین انتخابات مجلس در تاریخ بروجرد

محمد گودرزی (الف، فرهیخته)- با گذشت بیش از دو دهه از شکل ­گیری نظام جمهوری اسلامی، تغییرات و تحولات بسیاری در ایران صورت گرفته بود. جمعیت ۳۶ میلیونی ایران در سال ۱۳۵۷ با رشدی ۷۵درصدی به بیش از ۶۳ میلیون نفر در سال ۱۳۸۷ رسیده بود.

افزایش سریع جمعیت با افزایش جمعیت شهری نسبت به روستایی، افزایش جمعیت جوان (۱۴ تا ۲۴ سال)، افزایش میزان باسوادان تا نزدیک به ۸۰درصد کل جمعیت، گسترش دانشگاه­ها و مراکز آموزش عالی و بالا رفتن سطح تحصیلات و در نهایت، افزایش شاخص «امید به زندگی» به سن ۶۸ سال همراه بود.[۱]

از این نگاه، جامعه ایران در آستانه انتخابات مجلس ششم به مراتب بسیار جوان­تر، بانشاط­ تر و امیدوارتر شده بود و با داشتن نگاهی انتقادی به وضع موجود، انجام اصلاحاتی متناسب با تغییرات اجتماعی، فرهنگی را مطالبه می­ کرد.

این مطالبه­ گری، حسِ مشارکت­ جویی را به ویژه در تحصیلکرده­‌ها، جوانان و اقشار شهری به شدت افزایش داده بود. دُرست در چنین بستر اجتماعی هفتمین دورة انتخابات ریاست ­جمهوری در دوم خرداد ۱۳۷۶ به وقوع پیوسته بود، انتخابات پرشوری که پیروزی قاطع سید محمد خاتمی را در پی داشت.

این پیروزی زمینه را برای خروج «جناح چپ» از انزوای سیاسی فراهم آورد، جناحی که اینک با توجه به تحولات اجتماعی، عنوان جدید «اصلاح ­طلبان» را برگزیده بود. در مقابل، فعالان جناح راست که نتیجه انتخابات ریاست جمهوری را به گروه رقیب واگذار کرده بودند، با عنوان جدید «اصولگراها» به حیات سیاسی خود ادامه دادند.

با شروع كار دولت موسوم به اصلاحات و طرح شعارِ محوری «توسعه سیاسی» توسط رئیس دولت، شمار نشریات و روزنامه ­ها به شکل کم­ سابقه­‌ای رو به فزونی گذاشت و به موازات آن، احزاب، سازمان­ها، انجمن­ها و تشکلات سیاسی اجتماعی بسیاری سر برآوردند که در مجموع، فضای فعالیت­های انتخاباتی مجلس ششم را متنوع و جنجالی ساختند. در واقع پس از انتخابات مجلس اول که در آن تمام اشخاص، گروه­ها و سازمان­های سیاسی حضور داشتند، این میزان تنوع در شمار و سلائق فکری و گرایش­ های سیاسی نامزدهای انتخاباتی بی­ سابقه بود.

   انتخابات ششمین دوره مجلس شورای اسلامی، در جمعه ۲۹ بهمن ۱۳۷۸ برگزار شد. از مجموع ۳۸٬۷۲۶٬۴۳۱ نفر واجد شرایط رای دادن، ۲۶٬۰۸۲٬۱۵۷ نفر، در انتخابات شرکت کردند. در این دوره از انتخابات «جبهه دوم خرداد» که ائتلافی گسترده از گروه­ ها و احزاب اصلاح ­طلب را در بر می­ گرفت با بهره­ گیری از شرایط سیاسی، اجتماعی حاکم بر کشور توانست اکثریت مطلق کرسی­ های مجلس را به خود اختصاص دهد و در کنار قوه مجریه، سکان هدایت قوه مقننه را هم به دست گیرد.

   از میان ده دوره انتخابات مجلس، انتخابات مجلس ششم، پر شورترین و هیجان ­آمیزترین انتخابات مجلس در بروجرد شناخته می­ شود؛ شمار نامزدهایی که در این دوره از انتخابات به رقابت با یکدیگر ­پرداختند ۴۲ نفر بود که نه تنها نسبت به انتخابات دوره قبل افزایش ۲۸۰ درصدی را نشان می ­داد بلکه تا آن زمان و حتی پس از آن این تعداد نامزد نمایندگی در صحنه انتخابات حضور نیافتند. همچنین میزان مشارکت بروجردی­ ها در این دوره از انتخابات ۵/۶۹درصد بود، رقمی که در ده دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در بروجرد هیچ­گاه تکرار نشده است. برخی از دلایل زمینه ­ساز مشارکت بی­نظیر و رونق بی­ سابقه این دوره از مبارزات انتخاباتی در بروجرد نسبت به دیگر دوره­ ها از این قرار است:

• تحولات سیاسی اجتماعی نشأت گرفته از دوم خرداد ۱۳۷۶ (انتخاب سیدمحمد خاتمی به ریاست جمهوری) و روی کار آمدن دولت موسوم به اصلاحات، گسترش فعالیت­های قانون­مند سیاسی در قالب احزاب، انجمن­ ها، سازمان­ ها و تشکلات مختلف را در پی داشت. بدیهی می­ نمود که گروه ­هایی از فعالان سیاسی بروجرد، به ویژه جوانان و تحصلیکرده­ ها با راه­ اندازی شاخه یا شعبه این احزاب مشهور کشوری در بروجرد، فعالیت­های خود را به شکل قانون­مند و سازمان­ یافته دنبال کنند. از این رو عرصه رقابت­های انتخاباتی مجلس ششم، به بهترین صحنه برای تجلی فعالیت­ های قانون­مند و سازمان ­یافته این گروه­های مشتاق تبدیل گردید. حزب کارگزاران سازندگی و ائتلاف جبهه دوم خرداد از جمله تشکلاتی بودند که در رقابت­های انتخاباتی مجلس ششم در بروجرد فعالانه شرکت داشتند. بعد از انتخابات اولین دوره مجلس، این نخستین بار بود که احزاب و گروه­های سیاسی فرصت حضوری چشمگیر در رقابت­ های انتخاباتی مجلس در بروجرد را به دست می ­آوردند.

• در فاصله انتخابات دوم خرداد ۱۳۷۶ تا برگزاری انتخابات مجلس ششم چندین تشکل اجتماعی – اقتصادی مهم توسط بروجردی­ ها تأسیس شد که از آن میان می­توان دو تشکل قدرتمند و بانفوذ «انجمن بروجردی­های مقیم تهران» و «شرکت حمایت از تولیدکنندگان صنعتی و کشاورزی بروجرد» را نام برد. بیشتر اعضای این تشکل­ها را صاحبان صنایع، بازاریان شناخته شده و برخی چهره­ های قدیمی و مشهور تشکیل می­ دادند که به رغم تفاوت­ هایی که در گرایش­ های فکری و سیاسی­ شان دیده می­ شد، بر موضوع توسعه اجتماعی، اقتصادی بروجرد و جبران عقب­ ماندگی­ های پیشین هم­ عقیده بودند؛ نکته مهمی که به همدلی و همبستگی آنها و در نتیجه، اثرگذاری بیشترشان در جریان رقابت­های انتخاباتی مجلس ششم در مقایسه با احزاب و گروه­ های سیاسی انجامیده بود.

• در ۱۲ آبان ۱۳۷۸ قانون افزایش شمار نمایندگان مجلس شورای اسلامی از ۲۷۰ نفر به ۲۹۰ نفر تصویب شد و بر اثر آن یک کرسی جدید به حوزه انتخابیة شهرستان بروجرد افزوده شد.[۲] این اتفاق خجسته در حالی روی داد که به دلیل درگذشت شیخ هادی خاتمی، نماینده وقت بروجرد[۳] مردم این شهر در مجلس شورای اسلامی نماینده­ای نداشتند! این قانون از انتخابات مجلس ششم اعمال شد و از آن پس، شمار نمایندگان بروجرد در مجلس شورای اسلامی به دو نفر افزایش یافت. در این خصوص، تلاش ­های گسترده و منسجم گروه ­ها و شخصیت­ های بروجردی به ویژه، انجمن بروجردی­ های مقیم تهران بسیار مؤثر افتاد. این نخستین بار بود که تلاش جمعی و سازمان ­یافته بروجردی­ ها در سال­های پس از پیروزی انقلاب اسلامی چنین دستاورد شیرینی را برای مردم این شهرستان رقم می­زد. [۴]

• طرح مطالبات بومی[۵] به ویژه، اوج گرفتن خواست عموم بروجردی ­ها مبنی بر لزوم بازنگری در جایگاه تقسیمات سیاسی بروجرد و ایجاد استانی جدید با مرکزیت این شهر[۶] بیش از هر دوره دیگری فضای رقابت­های انتخاباتی مجلس ششم را تحت تأثیر خود قرار داده بود. زمزمه هایی که از تهیه «طرح تشکیل استان زاگرس» توسط شیخ هادی خاتمی و تنی چند از نماینده ­های شهرستان­ های­­ مجاور بروجرد در مجلس پنجم به گوش رسیده بود[۷] توفیق عمومی بروجردی­ ها در تحصیل یک کرسی جدید نمایندگی در مجلس و به ویژه، حضور چندین چهره مشهور بروجردی از جمله، علاءالدین بروجردی، سیدمحسن یحیوی و خانمنیّره اخوان بی­طرف، نماینده اصفهان در مجلس پنجم در جمع نامزدهای نمایندگی مجلس ششم بر بالابردن انتظارات عمومی و تحقق این خواسته قدیمی افزوده بود.

      فعالیت­های انتخاباتی مجلس ششم در بروجرد بسیار زودتر از مهلت قانونی آن، به شکل نشست­ های محفلی و غیررسمی شروع شد. انجمن بروجردی­ های مقیم تهران از چند ماه مانده به انتخابات، نشست­ های منظم ماهانه ­ای را در سالن اجتماعات انجمن در خیابان جعفری بروجرد برپا کرد که سخنرانان به ویژه، بر بروجردی ­الاصل بودن، اقتدار شخص نماینده و تلاش حداکثری برای پیشبرد منافع شهر تأکید داشتند.

با آن که در اساسنامه انجمن اعلام شده بود که فعالیت سیاسی ندارد، برخی اعضای آن به ویژه محمدرضا حافظی، رئیس انجمن آشکارا به پشتیبانی از علاءالدین بروجردی و سید محسن یحیوی پرداختند. انتساب به خاندان­ های اصیل و خوش­نام بروجردی و قرار داشتن در جرگه رجال سیاسی مشهور و مقتدر کشوری دو دلیل اصلی حمایت انجمن بروجردی­ها و نیز جمع قابل توجه ای از فعالان اجتماعی بروجرد از علاءالدین بروجردی و سیدمحسن یحیوی بود.

در آن هنگام، این امید بسیار بالا گرفته بود که چنانچه توانایی­ های فردی و نفوذ شخصیتی این دو نفر در جهت منافع اقتصادی، اجتماعی بروجرد به کار گرفته شود، گام­ های بلندی برای پیشرفت شهر برداشته خواهد شد. به رغم این، هر دو نفر، نامزدهای اصلی جناح اصولگرا از حوزه انتخابیه بروجرد بودند، جناحی که پس از انتخابات دوم خرداد ۱۳۷۶ پایگاه مردمی خود را در تهران به شدت از دست داده و تنها به موفقیت چهره­ های بسیار مشهور خود از شهرستان­ های کوچک­تر امید بسته بود!

آنچه که این امید را در بروجرد تقویت می ­کرد، ایجاد شکاف در صفوف نیروهای اصلاح­ طلب شهر بود که از رسیدن به اجماع در برگزیدن دو نامزد مشخص از سوی ائتلاف جبهه دوم خرداد بازمانده بودند. در واقع، رأی بسیار بالایی که عموم بروجردی­های در انتخابات ریاست جمهوری به سید محمد خاتمی داده بودند به درستی این گمان را تقویت کرده بود که پایگاه مردمی او در این شهر بسیار بالاست. از این رو شمار زیادی از نامزدهای این دوره از انتخابات در بروجرد داعیه اصلاح ­طلبی داشتند یا به نوعی خود را به آقای خاتمی نزدیک می ­نمودند. تا آنجا که علاءالدین بروجردی، به رغم گرایش­های اصول گرایانه، در نشست­ های عمومی با مردم بروجرد، از توجه و محبت­ های خاصِ آقای خاتمی نسبت به خود یاد می­ کرد و ستاد تبلیغاتی او در خیابان شهدا، فیلم ویدئویی حضور خاتمی در منزل ایشان را – به تکرار- برای عموم رهگذران پخش می­ کرد! با این وصف، به دلیل تعدد نامزدها، نبود صف­ بندی­های روشن و تعریف شده طرفداران دو جناح و همچنین، در الویت قرار گرفتن خواست­ های بومی نسبت به مطالبات ملی انتخابات ششمین دوره مجلس شورای اسلامی در بروجرد را  نمی­توان صحنه  رویاروییِ تمام عیّار دو جناح سیاسی اصلاح­ طلب و اصولگرا دانست.   

    در طول یک هفته مهلت قانونی تبلیغات نامزدها، شور و هیجانی وصف ­ناشدنی در تمامی اقشار شهری و روستایی، به ویژه جوانان دیده می­ شد که به نوعی، رقابت­های شدید احزاب و گروه­های سیاسی مختلف در انتخابات مجلس اول ­را تداعی می ­کرد

. فعالیت­های ستادهای انتخاباتی نامزدها و طرفدارانشان هنگام عصر و نخستین ساعات شب به اوج می­ رسید. در این ستادها به نسبت برخورداری از امکانات مالی نامزدها، ابزارهای مختلف تبلیغاتی به خدمت گرفته شده بود به گونه ­ای که این حجم استفاده از تبلیغات خیابانی تا آن زمان سابقه نداشت.

در مواردی طرفداران­ نامزدها آنها را بر دوش می­ گرفتند، شعار می­ دادند و در خیابان­ های مرکزی شهر راه­پیمایی می­ کردند.

شعارهای جسارت­ آمیز و خارج از عرف طرفدران عبدالرحیم خدری، مبنی بر ترویج ازدواج موقت جوانان، نوعی هنجارشکنی اجتماعی می­ نمود که تا آن زمان در تجمعات خیابانی دیده و شنیده نشده بود.

حتی، راه­پیمایی گروهی از جوانان که شعارهای ساختارشکنانه ضد حکومتی سر می ­دادند، در واپسین ساعات شامگاهی آخرین شب تبلیغات انتخاباتی در میدان شهدا، با بردباری کم ­نظیر مأموران انتظامی شهر روبرو شد و بدون هرگونه تنش به پایان رسید.

به نظر می­ رسید مسئولان سیاسی-امنیتی شهر عزمی استوار در برگزاری یک انتخابات سالم را داشتند و البته موفق شدند؛ با وجود برخی زمینه ­ها، رقابت­های انتخاباتی مجلس ششم در بروجرد به درگیری و نزاعی خونین کشیده نشد و در فضایی نسبتاً آرام پایان گرفت.

   در نتیجه این انتخابات علاءالدین بروجردی و عبدالمحمد نظام­ الاسلامی از دیگر نامزدها پیشی گرفتند و راهی مجلس شورای اسلامی شدند.

شادروان عبدالمحمد نظام الاسلامی نماینده بروجرد در مجلس ششم

شادروان عبدالمحمد نظام الاسلامی در کنار فیدل کاسترو رهبر کوبا

تصویری که بروجردی­ ها از علاءالدین بروجردی داشتند و او را به عنوان سیاست مداری برجسته، معتدل و بانفوذ می­ شناختند به ویژه، انتساب او به بیت آیت ­الله ­العظمی شیخ علی­ محمد بروجردی[۸] مرجعی پارسا و نیک­نام در انتخابش به عنوان نماینده اول بروجرد بیشترین نقش را داشت.

علاءالدین بروجردی نماینده بروجرد در مجلس ششم

در مقابل، آنچه که سبب انتخاب عبدالمحمد نظام­ الاسلامی شده بود، قرار گرفتن نام او به عنوان مسئول ستاد انتخاباتی سیدمحمد خاتمی در بروجرد و خصوصاً، فعالیت منسجم و سازمان ­یافته گروه کثیری از فعالان این ستاد بود که توانستند او را اصلی­ ترین نامزد اصلاح ­طلبان در بروجرد معرفی کنند.

از ویژگی­های این دوره از انتخابات ناکامی سیدمحسن یحیوی، نامزد مورد حمایت اصولگرایان بود که به رغم شهرت بالا و سابقه دو دوره نمایندگی مجلس از تهران، رتبه­ ای بهتر از چهارمی به دست نیاورد. اقبال عمومی جامعه به سیدمحمد خاتمی و اصلاح ­طلبانِ طرفدارش و دل زدگی که در آحاد جامعه نسبت به اصولگرایان ایجاد شده بود از دلایل این ناکامی شمرده می­ شد.

ششمین دوره مجلس شورای اسلامی    ۲۹/۱۱/۱۳۷۸

[۱]– بنگرید به آمار و ارقام ارائه شده از نتایج سرشماری در ایران در درگاه ملی آمار (مرکز آمار ایران) به نشانی:

 https://www.amar.org.ir

[۲]–  مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره پنجم، جلسه ۳۲۲، به تاریخ ۱۲ آبان ۱۳۷۸، ضمیمه روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران شماره ۱۵۹۴۶

[۳]– هادی خاتمی نماینده بروجرد در مجلس پنجم در ۲۰ مرداد ۱۲۸۵ بر اثر سکته قلبی وفات یافت.

[۴]– از ابتدای تأسیس مجلس شورای ملی در سال ۱۲۸۵ شمسی تا پایان دوره بیستم، بروجرد همواره دو کرسی نمایندگی در مجلس داشته است. به دنبال تغییراتی که در وضعیت تقسیمات سیاسی شهرستان بروجرد روی داد و از ابتدای دوره بیست ­و یکم (مهر ۱۳۴۲) یک کرسی نمایندگی از مردم بروجرد گرفته شد. از آن پس برای مدت ۳۷ سال بروجردی­ها تنها یک نماینده در مجلس قانون گذاری داشتند.

[۵]– مهم­ترین این مطالبات عبارت بود از:

– ارتقای جایگاه تقسیماتی بروجرد به استان

– احداث فرودگاه

– کشیده شدن خط آهن به بروجرد و اتصال به شبکه ریلی کشور

– راه ­اندازی رادیو و تلوزیون محلی در بروجرد

– تأسیس دانشگاه دولتی. به نظر بروجردی­ ها تحقق این خواسته­ ها زمینه را برای جذب سرمایه­ گذاران و فعالان اقتصادی به بروجرد و در نتیجه، کاهش نرخ بیکاری فراهم می­ کرد.

[۶]– در اردیبهشت ۱۳۴۰ سه شهرستان خرم­آباد، بروجرد و الیگودرز از استان خوزستان جدا و فرمانداری ­کل لرستان با مرکزیت خرم­ آباد ايجاد گردید. در مهر ۱۳۵۲ فرمانداری­ كل لرستان با همان ترکیب به «استان» تبدیل شد. از آن زمان تا امروز، بروجردی­ ها همواره و به شکل­ های گوناگون ناخرسندی خود را از موقعیت تقسیمات سیاسی شهرشان ابراز کرده و خواهان ارتقای بروجرد به استان بوده ­اند. برای مطالعه بیشتر بنگرید به: گودرزی، محمد (نگارنده)، بروجرد و چالش تقسیمات کشوری، فصلنامه تخصصی-پژوهشی پیام راستان، شماره اول، بهار ۱۳۹۵، صص ۱۴۳ تا ۱۷۷

[۷]– در تاریخ ۲۹/فروردین/۱۳۷۸ هادی خاتمی نماینده بروجرد، علی حسینی نماینده نهاوند و حسن زمانی و الهه راستگو نماینده­ های ملایر طی نامه مشترکی به رئیس جمهور محمدخاتمی تأسیس استان جدیدی مرکب از شهرستان­های یاد شده را پیشنهاد کردند. در این نامه قید شده بود که «امکانات و توانایی­ های مختلف، موقعیت جغرافیایی و طبیعی، وسعت، کثرت جمعیت، منابع سرشار، استقرار مراکز علمی، صنعتی و شاخص­ های تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و اداری این مناطق» تشکیل استانی جدید را ضروری می­سازد. آنها برای این استان دو نام «بوستان» و «زاگرس» را پیشنهاد داده بودند. برای مطالعه متن و کلیشه نامه بنگرید به: هفته­ نامه بهار بروجرد، سال دوم، شماره ۷۲، ۲۹ آبان ۱۳۸۴، ص ۴

[۸]– علاءالدین بروجردی فرزند آیت ­الله شیخ محمدابراهیم نجفی بروجردی (متوفی ۱۳۷۰) و نوه آیت­ الله­ العظمی شیخ علی محمد نجفی بروجردی (متوفی ۱۳۵۳)، از مراجع بزرگ شیعه در قرن اخیر است. در باره زندگی این مرجع عالیقدر بنگرید به: گودرزی، محمد (نگارنده)، نگاهی به زندگی سراسر مجاهدت علمی آیت الله العظمی شیخ علی محمد بروجردی نجفی، فصلنامه صدای زاگرس، نشریه انجمن بروجردی­های مقیم تهران، شماره ۵ و ۶، پاییز و زمستان  ۱۳۸۳، صص ۶ تا ۱۳