کرونا و آینده جمعیت ایران و جهان

روزهای بروجرد- عباس عبدی در یادداشتی در روزنامه ایران نوشت: پس از کرونا فرآیند کاهش زاد و ولد شدیدتر خواهد شد. حتی امسال نیز ممکن است به دلایل گوناگون و ترس از حضور در بیمارستان‌ها، سقط جنین افزایش پیدا کند و انگیزه فرزندآوری کمتر شود که به احتمال فراوان آثارش را در سال ۱۴۰۰ نشان خواهد داد.

یکی از نکاتی که در آینده و جهان پس از کرونا باید مورد توجه قرار گیرد، مسأله تحولات جمعیتی است. برخی از گزارش‌های رسمی با هدف تهییج مردم به فرزندآوری می‌کوشند که بگویند با ادامه وضع فعلی رشد جمعیت ایران در سال ۱۴۲۵ به صفر خواهد رسید. در زمستان گذشته یادداشتی نوشتم و توضیح دادم که این برآورد خیلی خوش‌بینانه است. اگر وضع به همین ترتیب ادامه یابد به احتمال فراوان حدود سال ۱۴۱۵ به رشد صفر خواهیم رسید و باید برای این مشکل فکری کرد. نه از این فکر‌های تبلیغاتی که بیان می‌شود و هیچ اثری ندارد.

اکنون و با پیشامد مسأله کرونا، گمان می‌کنم که تمام محاسبات را باید تغییر داد و در بهترین حالت باید چندین سال دیگر نیز این برآورد زمانی را جلو انداخت. زیرا کرونا از دو سوی ماجرا یعنی زاد و ولد و مرگ و میر بر رشد جمعیت اثر منفی خواهد گذاشت. در زمینه مرگ و میر ارزیابی دقیقی نداریم، چون نمی‌دانیم آخر و عاقبت کرونا ما را با چه تعداد مرگ و میر مواجه خواهد کرد؟ ولی در شرایط عادی سالانه حدود ۴۰۰ هزار نفر مرگ و میر داریم. از سوی دیگر زاد و ولد با سرعت زیاد در حال کاهش است و در سال ۱۳۹۸، احتمالاً به حدود ۱.۲ میلیون نفر رسید. این تعداد به معنای کاهش ۲۰ درصدی در زاد و ولد طی فقط ۳ سال گذشته است! که بسیار کاهش چشمگیری است.

پس از کرونا فرآیند کاهش زاد و ولد شدیدتر خواهد شد. حتی امسال نیز ممکن است به دلایل گوناگون و ترس از حضور در بیمارستان‌ها، سقط جنین افزایش پیدا کند و انگیزه فرزندآوری کمتر شود که به احتمال فراوان آثارش را در سال ۱۴۰۰ نشان خواهد داد.

از سوی دیگر مشکلات اقتصادی ناشی از کرونا بیشترین تأثیر را در کاهش ازدواج و فرزندآوری خواهد گذاشت و به احتمال فراوان طی دو سال آینده یعنی تا سال ۱۴۰۰ میزان زاد و ولد به زیر یک میلیون خواهد رسید و اگر مرگ و میر کرونا خیلی زیاد نباشد، حداقل ۵۰۰ هزار نفر مرگ و میر سالانه را در کشور شاهد خواهیم بود و رشد جمعیت به زیر ۰.۵ درصد خواهد رسید.

البته این بحران مختص ایران نخواهد بود. ایتالیا نیز یکی دیگر از کشور‌هایی است که در این زمینه دچار بحران جدی خواهد شد. جمعیت ایتالیا از سال گذشته شروع به کاهش کرده است و اثر ناشی از کرونا می‌تواند سرعت این ضربه را به شدت افزایش دهد. از سال ۲۰۱۸ تا کنون حدود ۲۰۰ هزار نفر از جمعیت ایتالیا کم شده است. کرونا نه تنها رشد زیادی در مرگ و میر خواهد داشت، بلکه در کوتاه‌مدت ممکن است کاهش شدید موالید را سبب شود.

شاید تغییرات جمعیت‌شناختی اثر کرونا کمتر از دیگر آثار کرونا بر جهان به نظر برسد، ولی پایداری آن بیشتر خواهد بود. اثرات گفته شده فقط در حوزه زاد و ولد بود، ممکن است حوزه مهاجرت نیز تحت تأثیر کرونا قرار گیرد این مسأله به شدت بستگی به اثرات اقتصادی کرونا دارد. اگر جوامع کرونازده پس از رکود و بیکاری اولیه موجب افزایش تولید و اشتغال شود، طبعاً مهاجرت به سوی غرب و اروپا را تشدید می‌کند.

البته بشر نشان داده که در مواجهه با مصایب واکنش‌های خاص خود را برای بقا دارد. مثلاً پس از جنگ که تعداد زیادی کشته می‌شوند، به طور غریزی به سوی زاد و ولد بیشتر میل می‌کند و احتمال دارد که در مواجهه با کرونا نیز این رفتار دیده شود ولی بعید است که در کوتاه‌مدت شاهد چنین رفتاری باشیم.