خاطرات حسن روحانی از روزی که آیت الله بروجردی درگذشت

روزهای بروجرد- حسن روحانی رییس جمهور پیشین ایران در کتاب خاطرات خود نوشته است: در اواخر سال ۱۳۳۹، چند هفته بود که مرحوم آیت الله بروجردی مریض شده بودند و مردم در همه جا جلسه ی دعا برپا می کردند. یادم هست در اسفند ۱۳۳۹، با پدرم به تهران رفتیم و بعد عازم قم شدیم تا آیت الله بروجردی را ببینیم. مسجد اعظم تازه فعال شده بود. به همین دلیل برای نماز مرحوم آقای بروجردی به مسجد اعظم رفتیم، اما ایشان نیامدند و اعلام کردند که حالشان خوب نیست و برای ایشان دعا کنید.

نگرانی هایی در جامعه و بین مردم برای سلامتی آیت الله بروجردی به وجود آمده بود. اخبار مربوط به بیماری ایشان نه تنها حوزه های علمیه و علما و مؤمنین را نگران کرده بود، حتی من هم که طلبه ی نوجوانی بودم خیلی نگران و ناراحت شدم و در آن زمان احساس می کردم وفات آقای بروجردی ضایعه ی فوالعاده بزرگ و غیرقابل جبرانی خواهد بود که بر اثر آن، جامعه ی دینی ما کاملا بی سرپرست خواهد شد و جایگزینی برای ایشان نخواهد بود.

دهم فروردین ۱۳۴۰، آیت الله بروجردی وفات کردند و جهان تشیع را عزادار نمودند. من یادم نمی رود که آن روز، عزای عمومی به معنی واقعی کلمه بود. وقتی به مدرسه آمدیم، شنیدیم که مرحوم آیت الله بروجردی وفات کرده است. با شنیدن این خبر، گویی همه ی دنیا بر سر ما خراب شد و همه ی جهان، ظلمانی گردید. اینکه گفته می شود وقتی حضرت ابی عبدالله الحسین(ع) شهید شد، جهان تیره و تار و طوفانی شد، به نظر من در مصیبت های بزرگ، چنین حالتی اتفا می افتد. ممکن است در طبیعت طوفان نباشد، اما در دل، طوفان به پا می شود. گرچه آفتاب طبیعت میدرخشد، اما جهان در جلوی چشم انسان، تیره و تار است و احساس می شود تمام قرص خورشید در حالت کسوف قرار گرفته است.

به خوبی به یاد دارم که آن روز چقدر غمناک و تیره و تاریک بود. مثل اینکه همه جا را ظلمت گرفته بود، واقعا مثل اینکه طوفانی بزرگ آمده و همه ی متاع زندگی را به غارت برده است. من در آن سن نوجوانی چنین احساسی داشتم.

در آن روز بلافاصله تمام مغازه ها بسته شد و پرچم های سیاه به اهتزاز درآمد. جمعیت به صورت دسته های عزادار با نوحه، سینه زنی و زنجیرزنی به سمت مساجد در حرکت بودند. واقعا مثل روز عاشورا غوغایی به پا شد.

در این باره هر چه بگویم کم گفته ام، مردم مثل مادر جوان از دست داده بر سر و سینه می زدند و با صدای بلند گریه می کردند. این هم نشانی از ریشه های عمیق فرهنگ دینی و مذهبی در میان مردم است. مردم نسبت به عالمی که احساس می کنند در راه خدا و برای خدا فداکاری کرده و از لحاظ معنوی، روحی و دینی مرجع آنهاست، ارزش فراوانی قائل بودند و احترام می گذاشتند. این مردم اگر عزیزترین افرادشان را هم از دست میدادند، بیش از این عزاداری نمی کردند که آن روز برای مرحوم آیت الله بروجردی عزاداری کردند.

رحلت آیت الله بروجردی برای حوزه و علما خیلی سنگین بود، به گونه ای که حس می کردیم آیت الله بروجردی شخصیتی است که هیچ جایگزینی برای او وجود ندارد و یک شخصیت بی بدیل در تاریخ شیعه است. قبل از مرحوم آیت الله بروجردی، هیچ مرجعی را به عظمت آن مرحوم از لحاظ نفوذ و وسعت مقلدین سراغ نداریم. تمام دنیای شیعه از کویت، پاکستان، عرا، لبنان، سوریه، بحرین، افغانستان، هندوستان، ایران و تا اقصی نقاط جهان که شیعیان در آنجا حضور داشتند، همه مقلد ایشان بودند. آیت الله بروجردی یک مرجع مقتدر در جهان تشیع بود؛ هنوز هم از این نظر، ایشان بی بدیل است و بعد از گذشت قریب به پنجاه سال از فوت مرحوم آیت الله العظمی بروجردی، مرجعی با این وسعت مقلدین نداریم، مرجعی که تمام دنیای شیعه مقلد او باشد و او مرجع تقلید یگانه همه شیعیان باشد. قبل از آقای بروجردی هم در تاریخ سراغ نداریم که وسعت نفوذ یک مرجعی، کل جهان تشیع باشد.

این پدیده هم به دلیل ویژگی های خاص مرحوم آیت الله العظمی بروجردی و هم به دلیل شرایط خاص آن زمان بود. در واقع همه چیز دست به دست هم داده و در مجموع یک چنین شخصیت بزرگی را به وجود آورده بود.

از همین نکته می توان دریافت که چرا شاه این قدر از مرحوم آیت الله بروجردی عصبانی بود، چون بعد از فوت ایشان گفت: یک مقام قدرتمند غیرمسئول مانع کارهای من بود. رژیم و هیئت حاکمه، خیلی عصبانی بودند که چرا یک عالم دینی این همه نفوذ و قدرت دارد. آن هم بعد از آن همه توطئه و نقشه های خائنانه ای که رضاخان علیه مذهب و روحانیت به اجرا درآورده بود و دین زدایی که محمدرضا شروع کرده بود و آمریکایی ها طراح آن بودند.

فوت مرحوم آیت الله بروجردی خیلی تکان دهنده بود و واقعأ کشور تکان خورد. برای همین شاه می خواست مرجعیت شیعه در ایران نباشد و قم دیگر مرکز تشیع محسوب نشود، لذا بلافاصله برای آیت الله العظمی حکیم – رضوان الله تعالی علیه – تلگراف تسلیت فرستاد تا بدین طریق بتواند مرجعیت را از قم به نجف منتقل کند.