جهانی شدن ۲ مسجد تاریخی در بروجرد؛ تلاقی هزار سال تاریخ و هویت

ایرنا: بروجرد، شهری با پیشینه‌ای کهن در قلب زاگرس، از دیرباز به عنوان یکی از کانون‌های تمدن، مذهب و تجارت در غرب ایران شناخته می‌شود، وجود بافت تاریخی گسترده، بازارهای سنتی و مساجد پرشمار، سیمای شهری را پدید آورده که امتداد هزارساله زندگی ایرانی اسلامی را در خود حفظ کرده است.

در این میان ۲ بنای ماندگار مساجد جامع و امام خمینی(ره) نه تنها یادآور شکوه معماری اسلامی و خاستگاه علمی و مذهبی شهر هستند، بلکه به نمادهای هویتی و فرهنگی بروجرد بدل شده‌اند، ثبت جهانی این آثار رخدادی است که می‌تواند بروجرد را به یکی از محورهای اصلی گردشگری مذهبی و تاریخی کشور تبدیل کند.

ثبت جهانی این آثار، به معنای حفظ بخشی از حافظه تاریخی ملت ایران است؛ حافظه‌ای که در قامت خشت و کاشی‌های قرون اسلامی، روایتگر پیوند میان ایمان، هنر و زندگی مردم بروجرد است، این فرایند نیازمند هم‌افزایی میان نهادهای اجرایی، مدیریت شهری و جامعه محلی است تا زمینه نگهداری، معرفی و بهره‌برداری پایدار از این میراث فراهم شود.

از سوی دیگر تجربه جهانی نشان داده که در صورت ثبت آثار تاریخی در فهرست جهانی یونسکو، نه فقط پشتوانه‌ای فرهنگی بلکه موتور محرکه‌ای برای توسعه گردشگری، ایجاد اشتغال و تقویت اقتصاد بومی خواهد بود.

به همین دلیل، ثبت جهانی مساجد تاریخی این شهر را نمی‌توان فقط اقدامی فرهنگی دانست؛ بلکه باید آن را گامی بنیادین برای پیوند میان میراث گذشته و توسعه پایدار آینده تلقی کرد، حفظ، احیا و معرفی این ۲ اثر در سطح بین‌المللی، نقطه تلاقی مدیریت شهری هوشمند، مشارکت اجتماعی و سیاست‌گذاری ملی در حفظ میراث تمدنی ایران است.

رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بروجرد در گفت‌وگو با ایرنا با اشاره به جایگاه تاریخی این ۲ مسجد، بر اهمیت تلاش مشترک دستگاه‌های اجرایی برای رفع موانع ثبت جهانی تاکید می‌کند.

مهدی گودرزی گفت: وجود بافت قدیم شهری بروجرد با وسعتی نزدیک به ۲۸۰ هکتار و آثاری با ارزش همچون مسجد جامع در مرکز شهر، نشانگر اهمیت تاریخی و جایگاه ویژه این شهر در گذر زمان است.

۲۰ مسجد تاریخی در بروجرد وجود دارد

وی یادآور شد: اکنون ۲۰ مسجد تاریخی در بروجرد وجود دارد و مسجد جامع این شهر، کهن‌ترین مسجد تاریخی غرب کشور و از نخستین مساجد اسلامی ایران است؛ بخشی از داده‌های به‌دست‌آمده از کاوش‌های علمی در این مسجد، به اواسط قرن سوم هجری قمری بازمی‌گردد و احتمال شناسایی لایه‌های قدیمی‌تر نیز وجود دارد.

رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بروجرد با اشاره به لایه‌های زمانی ساخت مسجد جامع اضافه کرد: این بنا را می‌توان به چند دوره تاریخی تقسیم کرد، که نخستین مرحله به قرن سوم هجری بازمی‌گردد که تداومی پر فراز و نشیب تا امروز داشته مسجد در قلب بافت تاریخی و در کهن‌ترین محله شهر، کنار بازار قدیمی بروجرد واقع شده است.

گودرزی اضافه کرد: این بنا که بیش از هزار سال قدمت دارد، یکی از شاخص‌ترین مساجد اولیه اسلامی ایران است که در طول تاریخ دستخوش تغییرات و مرمت‌های گوناگون شده، در گذشته مسجد جامع بروجرد مجموعه‌ای کامل شامل مسجد، حمام، آب‌انبار، غریب‌خانه (آبریزگاه کنونی)، میدان و بخش‌های وابسته بود که برخی از آن‌ها امروز از بین رفته‌ است.

وی در توضیح ویژگی‌های معماری ادامه داد: بنای فعلی مسجد از نوع تک‌ایوانی است و دارای ۲ ورودی در سمت شرق و غرب است، بنا شامل یک حیاط مستطیلی مرکزی، ایوان، فضای گنبدخانه، شبستان‌های جانبی و یک شبستان زمستانی وسیع در شمال حیاط است.

مسجد امام خمینی(ره) بروجرد جلوه‌ای از شکوه معماری اسلامی

رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بروجرد گفت: مسجد امام خمینی(ره) نیز جلوه‌ای از شکوه معماری اسلامی و فرهنگ بومی منطقه است و نمادی از ریشه‌های دیرینه مذهب در این خطه به شمار می‌آید، مسجد در زمینی به وسعت حدود هفت هزار متر مربع و در جوار بازار قدیمی شهر بنا شده و در زمان خود، مسجد جامع بروجرد محسوب می‌شد، پیش‌تر به آن مسجد شاهی یا مسجد سلطانی می‌گفتند و پس از انقلاب، به نام امام خمینی(ره) مزین شد.

گودرزی افزود: این اثر از نظر معماری از نوع چهارایوانی بوده و از حیث نقشه شبیه مسجد امام تهران و مسجد نبی(ص) قزوین است، با این تفاوت که وسعت مسجد بروجرد از آن‌ها بیشتر است. ورودی‌های بنا در پشت ایوان‌های شمالی، شرقی و غربی قرار دارند و از طریق هشتی و دالان‌ها به حیاط منتهی می‌شوند.

وی ادامه داد: درب غربی به خیابان صفا، درب شمالی به خیابان جعفری و درب شرقی به بازار دواتگرها باز می‌شود، شبستان اصلی زیر گنبد جنوبی مسجد واقع شده و محراب گچ‌کاری‌ شده آن با کاشی‌های دوره قاجار تزئین شده است، در ۲ طرف شبستان، محراب‌هایی با طاق‌های تزئین‌شده قرار دارد که درون آن‌ها آیات قرآن با خط ثلث نقش بسته و بیننده را مجذوب می‌کند.

رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بروجرد با اشاره به شبستان زمستانی مسجد یادآور شد: این شبستان در بخش جنوبی ایوان غربی ساخته شده و حدود یک و نیم متر از سطح حیاط پایین‌تر قرار دارد، بخش عمده تزئینات مسجد شامل کاشی‌های خشتی با نقوش اسماء ائمه اطهار(ع)، خطوط کوفی زاویه‌دار، کتیبه‌های گچی منقش به احادیث پیامبر(ص)، سنگ‌کاری‌های گیاهی و اسلیمی و آجرکاری‌های هنرمندانه است.

گودرزی بیان کرد: در سال ۱۲۹۳ هجری قمری، تعمیرات گسترده‌ای در مسجد انجام و تزئینات جدیدی به آن افزوده شد، که شامل درب منبت‌کاری با تاریخ یادشده که بر ورودی شمالی نصب شده است همچنین آیات و روایات حک‌شده بر درهای چوبی نیز گواهی روشن از پیشینه تاریخی و مذهبی این اثر و شهر بروجرد هستند.

وی اضافه کرد: در ایوان غربی مسجد، کتیبه‌ای تاریخی با حکمی از حسام‌السلطنه، حاکم وقت وجود دارد و در طبقه بالایی بنا، در سه ضلع شمالی، شرقی و غربی ۱۶ حجره ساخته شده که در گذشته محل اقامت و تحصیل طلاب علوم دینی زیر نظر آیت‌الله‌العظمی بروجردی(ره) بوده است.

رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بروجرد تاکید کرد: سه درب ورودی مسجد همواره باز است و برای شهروندان و نمازگزاران نقش راه میان‌بر به بازار قدیم دارد، این پیوند میان مذهب و اقتصاد شهری از ویژگی‌های منحصربه‌فرد مسجد امام خمینی(ره) است و دیدن آن برای گردشگران تجربه‌ای از تلاقی تاریخ، فرهنگ و باورهای مردم بروجرد خواهد بود.

ثبت جهانی ۲ مسجد بروجرد فرصتی تکرارنشدنی

گودرزی بیان کرد: ثبت جهانی مسجد جامع و مسجد امام خمینی(ره) بروجرد فرصتی تکرارنشدنی است که باید با همکاری دستگاه‌های اجرایی و خدمات‌رسان برای رفع موانع موجود تلاش کرد.

وی گفت: ثبت جهانی این آثار در صورتی که انجام شود نه تنها هویت فرهنگی بروجرد را تقویت می‌کند، بلکه گامی تعیین‌کننده در توسعه گردشگری و رونق اقتصادی منطقه خواهد بود.

ثبت جهانی مسجد جامع و مسجد امام خمینی(ره) بروجرد، فراتر از یک اعتبار فرهنگی، فرصتی راهبردی برای تثبیت جایگاه این شهر در مدار توسعه گردشگری ملی و بین‌المللی است، این اقدام، میراث هزارساله بروجرد را از سطح «حفاظت تاریخی» به مرحله «احیای اقتصادی و اجتماعی» ارتقا می‌دهد؛ جایی که گذشته در خدمت آینده قرار می‌گیرد و خشت‌های کهن این مساجد، پیوندی زنده میان ایمان، هنر و پویایی شهری می‌سازند. چنین رویدادی، با مدیریت هوشمند و مشارکت مردم، می‌تواند بروجرد را به الگویی ملی در پیوند میراث و توسعه پایدار تبدیل کند.